نویسندگان

1 علم و صنعت ایران

2 دانشگاه سوره تهران

3 دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

چگونگی تبدیل زمینهی مربع یا چند ضلعی به طرحی مدور، برای قرارگیری گنبد بر روی آن یکی از مهم‌ترین مشکلات ساخت گنبدها بوده است. به این بخش، ناحیه‌ی انتقال چپیره می‌گویند. در ایران از انواع مختلف چپیره‌سازی بهره گرفته شده است و بر اساس شواهد موجود، ایرانیان این فن را به جهان معماری عرضه داشته‌اند. برخی محققین همچون آندره گدار، محمدکریم پیرنیا و غلامحسین معماریان انواع چپیره سازی در ایران را دسته‌بندی نموده‌اند. وجود معیارهای متفاوت در این دسته‌بندی آن‌ها را از یکدیگر متمایز نموده است، امّا در تمامی این نظریات چپیره سازی پیش و پس از اسلام در ایران متفاوت از یکدیگرند. یکی از انواع چپیره سازی، تاق‌بندی یا استفاده از عنصری به نام باریکه تاق در گوشه‌سازی است به گونه‌ای که بعضی از انواع گوشه‌سازی‌ها مانند ترمبه چوب، فاقد آن و بعضی دیگر دارای عنصر باریکه تاق می‌باشند. تمامی نظریه‌پردازان یاد شده بر این باور بوده‌اند که انواع گوشه‌سازی با باریکه تاق، پس از اسلام در معماری ایران قابل مشاهده می‌باشند. این مقاله بر آن است تا با توجّه به مدارک یافت شده، اثبات نماید که ساخت این گونه چپیره سازی در اوایل دوره ساسانی اتفاق افتاده است. بر این اساس، کوه خواجه شاهدی است که از باریکه تاق در گوشه‌سازی دروازه‌ی جنوبی آن استفاده شده و استفاده از این روش را به حدود 800 سال قبل‌تر از آن چه تا به حال تصور می‌شد باز می‌گرداند. برای اثبات این نظریه از مشاهده مستقیم، برداشت میدانی و مطالعه منابع کتابخانه‌ای و باستان‌شناسی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

New Theory about the First Chapire with Squinch Rip in Iran’s Architecture History

نویسندگان [English]

  • Gholam Hossein Memarian 1
  • Bahman Soltanahmadi 2
  • Mona Azarnoush 3
 بِزِنوال، رولان (1379). فن‌آوری تاق در خاور کهن، ترجمه: سیّد محسن، حبیبی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
 
 پیرنیا، محمدکریم (1386). سبک­شناسی معماری ایرانی، تدوینگر غلامحسین معماریان، سروش دانش، تهران.
 
 پیرنیا، محمدکریم (1370). گنبد در معماری ایران، مجله‌ی اثر، شماره‌ی 20، صص. 5-139.
 
 پوپ، آرتور (1390). معماری ایران، ترجمه: صدری افشار غلامحسین، نشر دات، تهران.
 
یوسف کیانی، محمد (1366). معماری ایران دوره اسلامی، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
 
گدار، آندره؛ گدار، یدا و سیرو، ماکسیم (1367). آثار ایران جلد 3، ترجمه: ابوالحسن، سروقد مقدّم، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
 
ماریانی، لوکا (1375). بازپیرایی در دهانه غلامّان و کوه خواجه، ترجمه: سید‌احمد، موسوی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
 
 معماریان، غلامحسین (1391). معماری ایرانی «نیارش»، تدوینگر‌ هادی صفایی‌پور، نغمه نواندیش، تهران.
 
جعفری کمانگر، فاطمه (1382). کوه و تجلی آن در شاهنامه فردوسی، فصلنامه‌ی پژوهش‌های ادبی، شماره‌ی 2، صص. 63-72.
 
سید سجادی، سید منصور (1379). محیط طبیعی و آثار باستانی دشت سیستان، مجله‌ی تحقیقات جغرافیایی، شماره‌ی 56-57، صص. 146-186.