عماد آقاجان بیگلو؛ محمود محمدی؛ بهادر زمانی
چکیده
پیش از استقرار نظام شهرسازی نوین در ایران، اغلب بافتهای مسکونی طی فرایندهای برنامهریزی نشدهای شکل میگرفتهاند که به دلیل فقدان نظام جامع ثبت املاک، اطلاعات دقیقی از نحوه تقسیمات اراضی شهری و ...
بیشتر
پیش از استقرار نظام شهرسازی نوین در ایران، اغلب بافتهای مسکونی طی فرایندهای برنامهریزی نشدهای شکل میگرفتهاند که به دلیل فقدان نظام جامع ثبت املاک، اطلاعات دقیقی از نحوه تقسیمات اراضی شهری و احداث معابر و بناها در کویهای مسکونی در دست نیست. بهمنظور شناخت نحوه پیدایش یک بافت مسکونی خودانگیخته، محدودهای از بافت میانی شهر گرگان انتخابشده و کوشش شده تمام رویدادهای مؤثر بر شکلگیری ریختِ شهریِ از 1300 تا 1350 ه.ش. کاوش گردد. طرح این مقاله مبتنی بر رویکرد کیفی و ترکیب روش نظریه زمینهای با خوانش سیستماتیک و روش ریختشناسیِ تطبیقیِ درزمان است. بدین ترتیب که دادهها هم از درون مصاحبههای ساختاریافته و هم به کمک تکنیک آنالیز توسعهای ریختشناسی استخراج شدهاند تا فقدان دادههای مکتوب با استحصال دادههای شفاهی از آگاهی ساکنان اولیه بافت جبران گردد. یافتهها نشان میدهد عوامل شکلدهنده به ریخت شهری بهصورت الگویی ماتریسی عمل میکنند و نحوه اثرگذاری آنها مطابق با یک فرایند خطی نیست. اجزاء این ماتریس را سه ساحت کنشگران، عمل/تعامل و شرایط تشکیل میدهد که هرکدام شامل مجموعهای از مقولات تأثیرگذار و دارای انواع و ابعاد مختص به خود است. فرد/خانواده، جامعه محلی به ترتیب مؤثرترین کنشگران قلمدادشدهاند؛ در ساحت عمل/تعامل، حق مالکانه برای تفکیک اراضی، توافق میان صاحبان حقوق و نظام حقوقی مؤثرترین عوامل شناخته شده و مهمترین شرایط زمینهای به ترتیب اقلیم و اقتصاد زمین و بعد خانوار به دست آمدهاند. همچنین عارضه موجود بهصورت فرم مصنوع و فرم طبیعی در ورای تمام ساحتهای برشمرده نقش عمدهای را در شکلگیری ریخت شهری ایفا کرده است.