نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری شهرسازی، پردیس دو، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 استاد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
نظریهی تولید فضای لوفور از اثرگذارترین نظریهها بر مطالعات فضایی بوده که به رابطهی میان ذهنیت ساکنان شهر و فضای شهری توجه دارد. با این وجود، سهگانهی عمل فضایی، بازنمودهای فضا و فضاهای بازنمودی یا تمثیلی که در آن نظریه طرح شده است، از آنجهت که چگونه دلالتهای نشانهشناختی در فضا، به ایجاد معانی در ذهن میانجامد مسالهساز بوده، و از منظر علم روانشناسی شناختی دقیق نیست. هدف از این مقاله، نقد سهگانهی لوفور و توضیح فرایندِ اندیشه و بازنمایی واقعیت در ذهن با بهرهگیری از مکتب ویگوتسکی در روانشناسی شناختی و بهکارگیری مدل طرحوارهی ذهنی است. با نقد نظریهی لوفور و نشان دادن کژیهای آن، نهایتاً با بهکارگیری مدل طرحوارههای ذهنی به این پرسش پاسخ داده میشود که فضای شهری در رابطه با آگاهی و ذهنیتِ ساکنانش چگونه تولید میشود؟ روششناسی این مقاله برپایهی دو رویکرد روششناختی کلان نگاشته شده است: رویکرد سیستمی در شناختشناسی، و ساختمندگراییِ هستیشناختی؛ با تاکید بر این موضوع که پدیدههای اجتماعی و فضایی را باید در روند تکامل، تکوین و زوالشان در طول تاریخ بررسی کرد؛ که همان روش دیالکتیک است. نتیجهی حاصل از یافتهها و بحث نشان میدهد که دلالتهای نشانهشناختی در فضای زیسته نه بهصورتِ شاعرانهای که در بیان لوفور نهفته است، بلکه از طریق نقشی که مفاهیم و روابطِ میانِ آنها در قالب طرحوارهها در روان انسان دارند برقرار میشوند. همچنین شناخت شکلگیری و دگرگونی فضا مستلزم مطالعهی طرحوارههای انسانِ قصدمندِ کنشگرِ اجتماعاً رشد کردهای است که آگاهیاش بهوساطتِ سیستمهای نشانهشناختی و ابزارها شکل گرفته و البته در گذر زمان تغییر میپذیرد. از آنجا که آگاهی هر فرد متاثر از گروه اجتماعی است که فرد عضوی از آن است، در مطالعات فضاهای شهری، باید طرحوارههای ذهنی گروههای اجتماعی را دربارهی فضایی معین مطالعه کرد.
کلیدواژهها
- احمدی، غلامعلی و شوبو عبدالملکی (1393)؛ بررسی تاثیر آموزش مبتنی بر رویکرد فرهنگی اجتماعی ویگوتسکی بر رشد شناختی، اجتماعی نوآموزان پیش دبستانی شهر سنندج؛ نشریه اندیشههای نوین تربیتی، شماره پیاپی 38، 10(2)، صص:33-58.
- اِلدن، استوارت (1396)؛ سیاست فضا وجود دارد، زیرا فضا سیاسی است؛ از کتاب «درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور»؛ ترجمهی آیدین ترکمه؛ تهران: نشر تیسا.
- اِلیاس، نوربرت (1393)؛ در باب فرایند تمدن: بررسیهایی در تکوین جامعهشناختی و روانشناختی آن؛ ترجمهی غلامرضا خدیوی؛ تهران: نشر جامعهشناسان.
- ایلینکوف، اوالد واسیلیِویچ (1393)؛ منطق دیالکتیک: گفتارهایی دربارهی تاریخ و نظریهی آن؛ ترجمهی بهمن اصلاح پذیر؛ تهران: نشر روزآمد.
- باختین، میخائیل میخائیلوویچ (1397)؛ پرسشهای بوطیقای داستایفسکی؛ ترجمهی سعید صلحجو؛ تهران: نشر نیلوفر.
- باسین، یوگنی (1384)؛ فلسفهی سمانتیک هنر؛ ترجمهی بهمن اصلاحپذیر؛ تهران: انتشارات آزادمهر.
- باشلار، گاستون (1392)؛ بوطیقای فضا؛ ترجمهی مریم کمالی و مسعود شیربچه؛ تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، چاپ دوم.
- باطنی، محمدرضا (1392)؛ «نقش عواطف در تصمیمگیری خردمندانه»؛ از کتاب «شناخت و عاطفه، جنبههای بالینی و روانی» به کوشش حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- پارسی، حمیدرضا و بهراد فرمهینی فراهانی (1395)؛ طرحوارهی ذهنی، فضای شهری، خلاقیت؛ نشریه آرمانشهر، شماره 17، 9(2): 303-315.
- پیروز، غلامرضا و عفتسادات غفوری (1396)؛ تحلیل منطق الطیر و مصیبت نامه ی عطار نیشابوری بر اساس نظریهی سازندهگرایی ویگوتسکی و برونر؛ نشریه شعرپژوهی (بوستان ادب)، شماره پیاپی 87، پاییز 1396، شماره 3، صص:19-44.
- تودوروف، تزوتان (1396)؛ منطق گفتگویی میخائیل باختین؛ ترجمهی داریوش کریمی؛ تهران: نشر مرکز.
- توماسلّو، مایکل (1397)؛ ریشههای فرهنگی شناخت انسانی؛ ترجمهی محمد نصیری؛ تهران: نشر نقد فرهنگ.
- جوان، جعفر، سعید دلیل و محمد سلمانی مقدم (1392)؛ دیالکتیک فضا از منظر لوفور؛ نشریه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 12(3): 1-17.
- جهانبگلو، رامین (1386)؛ تأملات هگلی: درسهایی دربارهی پدیدارشناسی ذهن هگل؛ تهران: نشر نی.
- حاجحسینی، منصوره و گنار مهران (1390)؛ ویگوتسکی و فریره در آموزش مبتنی بر گفتوگو؛ پژوهش نامه مبانی تعلیم و تربیت » پاییز و زمستان 1390 شماره2، صص:21-38.
- حبیبی، سیدمحسن و مریم امیری (1394)؛ حق به شهر؛ شهر موجود و شهر مطلوب آنچه که هست و آنچه که باید باشد؛ نشریه پژوهش های انسان شناسی ایران 5(2): 9-30.
- رایت، جسی؛ مونیکا بسکو و مایکل تیز (1396)؛ آموزش درمانِ شناختیـرفتاری؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده و حسن حمیدپور؛ تهران: انتشارات ارجمند.
- رشتچی، مژگان (1389)؛ ﺑﺮرﺳﯽ نظریه ی وﯾﮕﻮﺗﺴﮑﯽ از دﯾﺪﮔﺎه روانﺷﻨﺎﺳﯽ و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﻧﻈﺮی آﻣﻮزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدﮐﺎن؛ نشریه ی تفکر و ﮐﻮدک، ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ، بهار و تابستان 1389، صص 3-20.
- رفیعیان، مجتبی و نینا الوندیپور (1394)؛ مفهومپردازی اندیشه حق به شهر؛ در جستجوی مدلی مفهومی؛ نشریه جامعه شناسی ایران، 16(2): 25-47.
- سوندرز، پیتر (1392)؛ نظریهی اجتماعی و مسالهی شهری؛ ترجمهی محمود شارعپور؛ تهران: نشر تیسا.
- شجاعیوند، بهمن، شهریور روستایی و اکبر اصغری زمانی (1397)؛ بازنمایی فضایی و تولید و بازتولید تصویر ذهنی: رهیافتی از تریالکتیک لوفور؛ نشریه طالعات جغرافیایی مناطق خشک، شماره 33, 9(4): 1-19.
- عریضی سامانی، حمیدرضا (1381)؛ بازشناسی ویگوتسکی؛ کتاب ماه ادبیات » (پیاپی 62)، آذر 1381 شماره3، صص:108-111.
- عزب دفتری، بهروز (1375)؛ ویگوتسکی و معمای تراژدی هاملت؛ نشریهی چیستا، 1375، شماره 128، صص:115-138.
- عزب دفتری، بهروز (1382)؛ رویکرد ویگوتسکی به ادبیات و هنر؛ کتاب ماه ادبیات، شماره پیاپی 76، شماره 4-5، صص:72-79
- عزب دفتری، بهروز (1390)؛ حکایت تمثیلی (فابل) ؛ مشغله نظر ویگوتسکی؛ کتاب ماه ادبیات، شماره پیاپی 163، شماره 49، صص:4-13.
- غلامی هرهدشتی، سهیلا رشیدپور و رکسانا رشیدپور (1394)؛ نظریه زبان ویگوتسکی و ارتباط آن با مبانی نظری آموزش فلسفه به کودکان؛ نشریه فلسفه و کودک، شماره پیاپی 9، بهار 1394، شماره 1، صص:91-102
- فنی، زهره و لقمان محمودی (1397)؛ تولید فضای شهری؛ در گفتمان سه گانه لفور و پارادایم شهریت مامفورد؛ نشریه رشد آموزش جغرافیا، 120(3): 36-42.
- قاسمزاده، حبیبالله (1385)؛ طرحوارهی ذهنی، فرهنگ و تغییر؛ نشریهی بازتاب دانش، سال اول، شماره 1، صص 57-68.
- قاسمزاده، حبیبالله (1392، الف)؛ «شناخت و افسردگی»؛ از کتاب «شناخت و عاطفه، جنبههای بالینی و روانی» به کوشش حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- قاسمزاده، حبیبالله (1392، ب)؛ «پردازش طرحوارهای و فرایند تغییر (در افسردگی)»؛ از کتاب «شناخت و عاطفه، جنبههای بالینی و روانی» به کوشش حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- کرایب، یان (1397)؛ نظریهی اجتماعی مدرن، از پارسونز تا هابرماس؛ ترجمهی عباس مخبر، تهران: نشر آگه، چاپ دوازدهم.
- کوزولین، الکس (1392)؛ خلوتگه سایهها: روانشناسی هنر و سیر و تحول اندیشههای ویگوتسکی؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر اول.
- لوریا، الکساندر رومانوویچ (1383)؛ شگفتیهای ذهن و حافظه: کتابی کوچک دربارهی حافظهای بزرگ؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده و رامین مجتبایی؛ تهران: نشر ارجمند.
- لوریا، الکساندر رومانوویچ (1389)؛ رشد و تحول شناختی: مبانی فرهنگی و اجتماعی شناخت؛ ترجمهی حبیب الله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- لوریا، الکساندر رومانوویچ (1390)؛ زبان و شناخت؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- لوریا، الکساندر رومانوویچ (1392)؛ جهان گمشده و جهان بازیافته: تاریخچهی یک جراحت مغزی؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده و رامین مجتبایی؛ تهران: نشر ارجمند.
- لوفور، هانری (1395)؛ تولید فضا؛ ترجمهی محمود عبداللهزاده؛ تهران: مرکز مطالعات و برنامهریزی شهر تهران، چاپ دوم.
- لوفور، هانری (1396)؛ فضا: فراوردهی اجتماعی و ارزش مصرفی؛ از کتاب «درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور»؛ ترجمهی آیدین ترکمه؛ تهران: نشر تیسا.
- لوید، کریستوفر (1376)؛ تبیین ساختارهای اجتماعی و اقتصادی؛ ترجمهی حسینعلی نوروزی؛ نشریه تاریخ معاصر ایران، 1(3): 93-134.
- مارکس، کارل (1394)؛ دستنوشتههای اقتصادی و فلسفی 1844؛ ترجمهی حسن مرتضوی؛ تهران: نشر آشیان، چاپ اول از ویراست سوم.
- مریفیلد، اندرو (1396)؛ مکان و فضا: سازش لوفوری؛ از کتاب «درآمدی بر تولید فضای هانری لوفور»؛ ترجمهی آیدین ترکمه؛ تهران: نشر تیسا.
- معارفوند، معصومه (1389)؛ کارورزی یادگیرنده محور: تطبیق روشهای نوین یادگیری و آموزش در مددکاری اجتماعی؛ نشریهی علوم اجتماعی، شماره 50، پاییز 1389، صص 172-207.
- مکری، آذرخش (1392)؛ «تاثیر عاطفه و هیجان در اختلالهای شناخت چهره و شناسایی اشخاص»؛ از کتاب «شناخت و عاطفه، جنبههای بالینی و روانی» به کوشش حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: نشر ارجمند.
- مهرداد نوابخش و قربانعلی احمدی (1391)؛ تحلیلی از روند رشد طبقه متوسط جدید و تغییرات شهرنشینی در ایران؛ نشریه هویت شهر، شماره 12، صص: 27-38.
- نیچه، فردریش ویلهلم (1373)؛ در باب حقیقت و دروغ به مفهومی غیر اخلاقی؛ ترجمهی مراد فرهادپور؛ نشریه ارغنون، 1(3): 121-136.
- ویگوتسکی، لو سمینوویچ (1377)؛ روانشناسی هنر؛ ترجمهی بهروز عزبدفتری؛ تبریز: دانشگاه تبریز.
- ویگوتسکی، لو سمینوویچ (1387)؛ اندیشه و زبان؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده؛ تهران: انتشارات ارجمند، چاپ چهارم، اولِ ناشر.
- هاروی، دیوید (1395)؛ عدالت اجتماعی و شهر؛ ترجمهی محمدرضا حائری؛ تهران: انتشارات سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران، چاپ اول از ویراست دوم.
- هایمن، ری (1396)؛ مقدمهای بر ماهیت و فرایند پرسشگری در پژوهشهای روانشناسی؛ ترجمهی حبیبالله قاسمزاده، تهران: نشر ارجمند.
- هگل، گئورگ ویلهلم فردریش (1393)؛ پدیدارشناسی جان؛ ترجمهی باقر پرهام، تهران: انتشارات کندوکاو، چاپ چهارم.
- هگل؛ گئورگ ویلهلم فردریش (1397)؛ منطق هگل؛ ترجمهی بهمن اصلاحپذیر؛ تهران: نشر روزآمد.
- هنیش، ناتالی (1394)؛ جامعهشناسی نوربرت الیاس؛ ترجمهی عبدالحسین نیکگهر؛ تهران: نشر نی.
- یانگ، جفری، ژانت کلوسکو و مارجوری ویشار (1398)؛ طرحواره درمانی: راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی (جلد اول)؛ ترجمهی حسن حمیدپور و زهرا اندوز؛ تهران: نشر ارجمند.
- Barohny, E. (2016). Bringing Vygotsky and Bakhtin into the second Language classroom: A focus on the unfinalized nature of communication. The Journal of Language Teaching and Learning, 6(1), 114-125
- Bartlett, F. (1932). Remembering: A Study in Experimental and Social Psychology. Cambridge University Press, Cambridge.
- Benjamin, W (1985 [1925-6]). One-way street. In "One-way street and other writings". London: Verso, pp: 45-104.
- Brenner, N. (1997). Global, fragmented, hierarchical: Henri Lefebvre's geographies of globalisation. Public Culture, 10(1):137–169
- Brenner, N. (2000). The urban question as a scale question: Reflections on Henri Lefebvre, urban theory and the politics of scale. International Journal of Urban and Regional Research, 24(2): 361–378.
- Brenner, N., & Elden, S. (2009). Introduction: State, space, world. In H. Lefebvre (Eds.), State, space, world: Selected essays (pp. 1–48). Minneapolis, MN: University of Minnesota Press.
- Brewer, W. F., and Nakamura, G. V. (1984). The nature and functions of schemas. In R. S. Wyer, Jr. & T. K. Srull (Eds.), Handbook of social cognition, Vol. 1, pp. 118-160). Mahwah, NJ, US: Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
- Buser, M. (2012). The production of space in metropolitan regions: A lefebvrian analysis of governance and spatial change. Journal of Planning Theory, 11(3): 279-298.
- Butler, C. (2012). Henri Lefebvre: Spatial Politics, Everyday Life and the Right to the City. London: Routledge.
- Cazden, C.B. and Cordeiro, P. (1992). Whole Language Plus: Essays on Literacy in the United States and New Zealand. Teachers College Press, New York
- Cole, M. (1996). Cultural Psychology: A Once and Future Discipline. Harvard University Press, Cambridge, MA.
- Daniels, Harry, Michael Cole & James V. Wertsch. (2007). The Cambridge Companion to Vygotsky. New York: Cambridge University Press.
- De Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. Berkeley, Ca: University of California Press.
- Elden, S. (2004). Understanding Henri Lefebvre. London, England: Continuum.
- Elhammoumi, M. (2010). Is 'back to Vygotsky' enough? the legacy of socio-historicocultural psychology. Psicologia em Estudo, Maringá, 15(4): 661-673.
- Fillmore, C. J. (1975). An alternative to checklist of meaning. In "Proceeding of the first annual meeting of the Berkeley Linguistic Society", University of California, Berkeley.
- Fyfe. N.R. (1996). Contested visions of a modern city: planning and poetry in postwar Glasgow. Environment and Planning A, 28(3): 387–403.
- Gee, J.P. (1996). Social Linguistics and Literacies: Ideology in Discourses, second ed. Taylor & Francis, London.
- Harvey, D. (1973). Social Justice and the City. London: Edward Arnold.
- Heath, S.B., (1983). Ways with Words: Language, Life, and Work in Communities and Classrooms. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
- Hedges, H. (2012). Vygotsky's phases of everyday concept development and the notion of children's “working theories”. Learning, Culture and Social Interaction. 1: 143–152.
- Lave, J., and Wenger, E., (1991). Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation. Cambridge University Press, Cambridge, UK.Lave, J., and Wenger, E., (1991). Situated Learning: Legitimate Peripheral Participation. Cambridge University Press, Cambridge, UK.
- Matusov, E. (2015). Vygotsky’s Theory of Human Development and New Approaches to Education. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2nd edition, Volume 25, pp: 316-321.
- McCann, E. (1999). Race, protest, and public space: contextualizing Lefebvre in the US city. Antipode 31(2): 163–184.
- Merleau-Ponty, M. (1962). Phenomenology of perception, Translated by C. Smith. New York: Humanities Press.
- Merrifield, A. (1995). Lefebvre, Anti-logos and Nietzsche: an alternative reading of the production of space. Antipode, 27(3): 294-303.
- Merrifield, A. (2006). Henri Lefebvre: A Critical Introduction. London: Routledge.
- Minsky, M. (1985). A framework for representing knowledge. In P. H. Winston (Ed.), "the Psychology of Computer Vision". New York: McGraw-hill.
- Patton, M. Q. (2015). Qualitative research & evaluation methods : integrating theory and practice (Fourth Edition). Thousand Oaks, CA: Sage.
- Ronneberger, K. (2008). Henri Lefebvre and Urban everyday life: In research of possible. In: Goonewardena K, Kipfer S, Milgrom R and Schmid C (eds) Space, Difference, Everyday Life: reading Henri Lefebvre. New York: Routledge, 134-146.
- Rumelhart, D. E. (1975). in "Notes on a schema for stories". D. G. Bobrow & A. Collins (Eds.), Representation and Understanding. New York: Academic Press.
- Schmid C. (2008). Henri Lefebvre’s theory of the production of urban space: towards a three-dimensional dialectic. In: Goonewardena K, Kipfer S, Milgrom R and Schmid C (eds) Space, Difference, Everyday Life: reading Henri Lefebvre. New York: Routledge, 27–45.
- Shields, R. (1989). Social Spatialisation and the Built Environment: The Case of the West Edmonton Mall. Environment and planning D: Society and Space, 7(2), pp: 147-164
- Shields, R. (1999). Lefebvre, Love and Struggle: Spatial Dialectics. London: Routledge.
- Simmel, G, (1997 [1903]). The metropolis and mental life. In D. Frisby and M. Featherstone(eds) Simmel on culture. London and Newbury Park, Ca: Sage, pp: 174-185.
- Simonsen, K. (2005). Bodeis, Sensations, Space and Time: The contribution from Henri Lefebvre. Journal of Georgr. Ann. 87B (1): 1-14.
- Smith, N. (1984). Uneven Development: Nature, Capital and the Production of Space. Oxford: Basil Blackwell.
- Soja, E. W. (1989). Postmodern Geographies: The Reassertion of Space in Critical Social Theory. London: Verso.
- Soja, E. W. (1996). Thirdspace: expanding the Geographical Imagination. London: Blackwell.
- Stanek, L. (2011). Henri Lefebvre on Space: Architecture, Urban Research and the Production of Theory. Minneapolis: University of Minnesota Press.
- Stein D.J. (1992) Schemas in the cognitive and clinical sciences: An integrative construct. J Psychother Integrat 2:45–63.
- Stewart, L. (1995). Bodies, visions, and spatial politics: a review essay on Henri Lefebvre's The Production of Space. Environment and Planning D; Society and Space, 13: 609-618.