نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران
چکیده
فضای عمومی شهری، باید عرصهای همهشمول باشد. علیرغم این موضوع، همواره مواردی وجود داشته که فضای شهری نتوانسته است به این مهم دست یابد. در این میان اگر زنان بهعنوان نمونهای از گروههای اجتماعی، حضورشان در فضا کاهش یابد، فضای شهری، به فضایی جنسیتی تبدیل میشود. براین اساس این مقاله، با طرح مسئلهی فضای جنسیتی، بر آن است تا ابعاد فضای جنسیتی را در محلات تبیین نماید. پیشفرض مقالهی حاضر، تأثیرگذاری شکلگیری فضاهای جنسیتی در محلات (که مهمترین بستر حضور و فعالیت زنان هستند) بر کاهش حضور و فعالیت زنان و شکلگیری هویت جنسیتی زنان به عنوان یک زن سنتی است. در این نوشتار برای بررسی فضای جنسیتی، از نشانهشناسی ساختارگرا و پساساختارگرا استفاده شده است. نمونهی موردی بهمنظور بررسیِ بازنمایی رابطهی فضا و جنسیت، نمونهای از فضاهای محلهای سنتی در تهران- میدان امامزاده علیاکبر در محلهی چیذر- بوده است که در قالب روش تحقیق نشانهشناسی دالها، مدلولها و انواع رمزگانها از خلال بررسی واحد تحلیل که در اینجا روایتهای 30 زن از فضای محلهای است شناسایی شدهاند. بررسیها حاکی از آن است که عملکرد جنسیتی و نمایش عملکرد فضا، دو عامل عمده در ایجاد فضای جنسیتی هستند که تصرف فضایی، زمانی و فعالیتی-رفتاری را جنسیتی میکنند. بدین ترتیب فضای خانه بهعنوان فضای درون، به فضای امن زنانه و فضای بیرون به فضای مردانه تبدیل شده است. این امر بدین معنی است که نگرش زنان به هویت خویش (در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی)، ناشی از فضای جنسیتی و ایدئولوژی و اسطورهسازی، به مثابهی یک زن مذهبی است. نتایج بررسیها همچنین نشان داد، رمزگانهای کالبدی و فعالیتی در فضا (عملکرد جنسیتی فضا)، تحت تأثیر رمزگان اجتماعی - فرهنگی (نمایش عملکرد فضا) در ایجاد فضای نامطلوب برای زنان تأثیر داشته است. به استناد تحلیل روایتهای زنان، فضای جنسیتی در مقیاس محله، فضایی غیرپاسخده، ناامن، غیرپذیرنده، نامطلوب، مردانه و ناخوشایند است.
کلیدواژهها
_ احمدی، ثریا، عقیلی، سید وحید و مهدیزاده، سید محمد (1394)، تحلیل نشانهشناختی هویت جنسیتی در تلویزیون، زن در فرهنگ و هنر، دورهی 7، شمارهی 1، 1-16.
_ آبوت، پ و والاس، ک (1388)، جامعه شناسی زنان، ترجمهی منیژه نجم عراقی، نشر نی، چاپ ششم.
_ اکو، امبرتو (1387)، نشانه شناسی، ترجمهی پیروز ایزدی، نشر ثالث، چاپ اول، تهران.
_ آلن، گراهام (1385)، رولان بارت، ترجمهی پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
_ برگر، آرتورآسا (1385)، نقد فرهنگی، ترجمه حمیرا مشیرزاده، نشر باز، تهران.
_ پاکزاد، جهانشاه (1391)، راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران، انتشارات شهیدی، چاپ ششم، تهران.
_ تانکیس، ف (1388)، فضا، شهر و نظریه اجتماعی، مناسبات اجتماعی و شکل های شهری، ترجمهی حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، انتشارات دانشگاه تهران.
_ جنکینز، ریچارد (1381)، هویت اجتماعی، ترجمهی تورج یار احمدی، شیرازه، تهران.
_ چندلر، دانیل (1386)، مبانی نشانه شناسی، ترجمهی مهدی پارسا، شرکت انتشارات سورهی مهر، تهران.
_ دبیرمقدم، محمد (1388)، معرفی و نقد کتاب مکاتب زبانشناسی نوین در غرب، مجله دستور، شماره پنجم، صفحات ۱۸۰ تا ۲۰۶
_ رضایی، محمد و افشار، سمیه (1389)، بازنمایی جنسیتی سریالهای تلویزیرونی (مرگ تدریجی یک رویا-ترانهی مادری)، زن در فرهنگ و هنر (پژوهش زنان)، دورهی 1، شمارهی 4، 75-94.
_ رنجبر، هادی و همکاران (1391)، نمونهگیری در پژوهشهای کیفی: راهنمایی برای شروع، مجله علمی-پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران، سال دهم، شماره 3، صفحات 238-250.
_ سجودی، فرزان (1387)، نشانه شناسی کاربردی (ویرایش دوم)، نشر علم، چاپ اول، تهران.
_ سجودی، فرزان (1388)، مسئله روش در نشانه شناسی: از روش شناسی اثبات گرا (پوزیتویستی) تا روش شناسی پیداشی، در نشانه شناسی: نظریه و عمل، نشر علم، چاپ اول، تهران.
_ سفیری، خدیجه و محمدی، سیده عقیله (1384)، هویت جنسیتی مادران و دختران، شکاف یا تفاوت؟ مجلهی علوم اجتماعی، شمارهی 2، 107-139.
_ سلطانی گرد فرامرزی، مهدی (1385)، نمایش جنسیت در سینمای ایران، مجلهی پژوهش زنان، شماره 14، 61-92.
_ سوسور، فردینان (1378)، دورهی زبان شناسی عمومی، ترجمهی کوروش صفوی، چاپ دوم، انتشارات هرمس، تهران.
_ صفوی، کوروش (1380)،گفتارهایی در زبانشناسی، انتشارات هرمس، تهران.
_ صفوی، کوروش (1391)، معنی شناسی، انتشارات علم، تهران.
_ صفیئی، کامبیز و سلامی، مسعود (1390)، توضیح و معرفی متدلوژی رمزگان پنجگانهی رولان بارت با نمونهی عملی از نمایشنامهی فیزیکدانها اثر فریدریش دورنمات، مطالعات نقد ادبی (پژوهش ادبی)، شمارهی 24-25، 199-221.
_ عرشیها مریم السادات و مدیری، آتوسا (1390) تاثیر فضاهای جنسیتی شده براساس امنیت زنان نمونه های موردی: میدان مادر و میدان راه آهن، فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال چهارم، شماره 13، 119-141
_ علی نقیان، شیوا (1395)، پرسمان مسئلهی جنسیت در ایران، انسان شناسی و فرهنگ.
_ غیاثوند، احمد (1393)، تاثیر فضاهای شهری مدرن بر بازاندیشی هویت جنسیتی زنان، مطالعات جنسیت و خانواده، سال دوم، دورهی اول، 79-98
_ فرانک، فرزانه (1390)، درآمدی بر تعامل مفاهیم جنسیت و فضا، صفه، دوره 21، شماره 53، صفحات 99-110.
_ کامل، آرام (1395)، فضای شهری و جنسیت، وب سایت فضا و دیالکتیک (http://dialecticalspace.com/urban-space-gender)
_ مسعود، عزیزی، فرید، عزیزی، حمید (1393)، بازنمایی زنان در تبلیغات تلویزیونی پودر لباسشویی پرسیل، فصلنامهی تحقیقات فرهنگی ایران، دورهی هفتم، شمارهی 4، 189-212.
_ مارشال، ماترین و راس من، گرچن. ب (1381)، روش تحقیق کیفی، ترجمهی علی پارساییان و سید محمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
_ مدنی پور، علی (1379)، طراحی فضاهای شهری، نگرشی بر فرآیندهای اجتماعی-مکانی، ترجمهی فرهاد مرتضایی، تهران: انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
_ Canter, D . )1977( A Psychology of Place, Architectural Press , London.
_ Cuthbert, A (2006), Chapter Six: The form of the cities, Black well Publishing.
_ Day, Kristen (2000). “The Ethic of Care and Women’s Experiences of Public Space.” Environmental Psychology 20, 103–124.
_ Doan, Petra L. (2010). “Gendered Space” In Encyclopedia of urban studies, edited by Ray Hutchison, 298-302. Thousand Oaks: SAGE
_ Fiske, J. and Hartley, J. (2003), Reading Tevevision, Oxford, U.K: Routledge.
_ Franck, Karen A., (2002) “Women and Environment,” in Handbook of Environmental Psychology, edited by Robert B. Bechtel, and Arza Churchman, 347-362.New York: John Wiley & sons.
_ Gehl, Jan (1987). Life between Buildings: using public space. Washington: Island pres.
_ Goffman, E 1979. Gender Advertisement. London: Macmillan.
_ Kimmel, Michael. 1997. the Gender Society. Oxford: Oxford University Press
_ Kiritani, Osamu. (2006) “Culture, Information, and Selection.” Journal of Literary Research online 18, 10-14.
_ Krenichyn, Kira. (2004) “Women and Physical Activity in an Urban Park: Enrichment and Support through an Ethic of Care.” Journal of Environmental Psychology 24, 117-130.
_ Landes, Joan B .1998, Feminism, the Public and Private. New York: Oxford University Press.
_ Lotman, Yuri M, (1990) trans. Universe of Mind: A Semiotic Theory of Culture. London and New York: I.B. Tauris.
_ Lawanga, Margaret. (2001) “Gender, Environment and Sustainable Development.” Paper presented at Sustainable Development, Governance and Globalization Meeting: An African Forum for Strategic thinking Towards the Earth Summit 2002 and beyond, Nairobi, Kenya.
_ Massey, D (1994). Space, Place and Gender, London and Minneapolis, MN: University of Minnesota press.
_ Montgomery, J. (1998), Making a city: Urbanity, vitality and urban design, Urban Design, no. 1, 93-115.
_ Punter, J. (1991), Participation in the design of urban space, Landscape Design, 24-27.
_ Rendell, J. Penner, B. Borden, L. (2000). Gender space Architecture: an Interdisciplinary introduction, Routledge, London and New York.
_ Rose, G. (1993). Feminism and Geography: The Limits of Geographical Knowledge, Cambridge: Polity Press.