نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول، ایران

2 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی جندی شاپور، دزفول، ایران

چکیده

حس تعلق به مکان سطح بالاتری از حس مکان است که منجر به محیط‌های با کیفیت می‌شود و انسان خود را جزئی از آن می‌داند و به آن احترام می‌گذارد. حس تعلق در معماری برآیند سه عامل فرد، دیگران و محیط می‌باشد که این حس شامل عواملی چون ادراک فرد از محیط، متغیرهای اجتماعی همچون نمادها، نشانه‌ها و کالبد بنا است و دارای سطوح مختلفی می‌باشد که شامل "رضایتمندی"، "رجحان مکانی"، "شناخت مکانی"، "نمادگرایی"، "تعلق مکانی"، "دلبستگی به مکان" و "تعهد به مکان" است. در راستای شناخت میزان حس تعلق افراد به مساجد تاریخی، مسجد جامع اصفهان به عنوان نمونه‌ای شاخص انتخاب شده است. این مسجد یکی از شاهکارهای معماری در دوران مختلف می‌باشد و در طول ایام دستخوش تغییراتی گشته است امّا همچنان به عنوان فضایی مناسب برای عبادت مورد استفاده افراد زیادی قرار می‌گیرد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش توصیفی-پیمایشی می‌باشد که با استفاده از پرسشنامه‌ و توزیع آن در مسجد جامع اصفهان، سطوح مختلف حس تعلق به مکان مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج نشان می‌دهد که نمادگرایی بیشترین رتبه و شناخت مکانی پایین‌ترین رتبه را در میان سطوح مختلف دارد و در میانه این دو، مابقی سطوح حس تعلق قرار می‌گیرند امّا رجحان مکانی در میان پاسخ آزمودنی‌ها را نمی‌توان به عنوان یک عامل تأثیرگذار در نظر گرفت. لازم به ذکر است تفاوت معنا‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌داری در زمینه رجحان مکانی در میان مردان و زنان نسبت به مسجد جامع اصفهان وجود دارد و همچنین نمادگرایی به عنوان مهمترین عامل در میان قشر تحصیل کرده و متخصص شناخته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Study on Place Attachment in Religious-Historical Buildings (Case study: Jameh Mosque of Isfahan)

نویسندگان [English]

  • Nasim Nekoee 1
  • Kourosh Momeni 2
  • Korosh Attarian 2

1 Graduate Student of Architecture, Jundishapur University of Technology, Dezful, Iran

2 Assistant Professor of, Architecture and Urban Design Department, Jundishapur University of Technology, Dezful , Iran

چکیده [English]

Place attachment is at a higher level compared to sense of place. It results in the higher quality places and which people consider themselves part of and show respect to. Place attachment is the outcome of three factors: Individuals, Others and Environment. This sense includes the individual's perception of the environment, social variables such as symbols, signs and building body. It has different levels which are “Satisfaction”, “Preference”, “Recognition”, “Symbolism”, “Attachment”, “Interest”, and “Commitment”. Jameh mosque of Isfahan is chosen as a specific case for studying place attachment in religious-historical buildings. This mosque is a masterpiece in Iran`s architecture. It has changed in the different eras but people still use it as a suitable place for worship. The methodology in this research is descriptive survey and different factors of place attachment are studied by using a questionnaire. The results show that Symbolism ranks first and Recognition has the lowest rank amongst the factors. Also, Preference is not an effective factor but a significant different can be observed regarding this factor amongst men and women's answer. Symbolism is realized as the most important factor among the educated and professional class.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Place Attachment
  • Jameh Mosque of Isfahan
  • Symbolism
  • Recognition
  • Religious-Historical Buildings
- بمانیان، محمدرضا و امینی، معصوم. (1390). بررسی شاخص‌های مؤثر در شکل‌گیری تعادل در معماری مسلمانان (نمونه موردی مسجد جامع اصفهان). فصلنامه علمی - پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی (20)، 27-17.
- بهرام‌پور، عطیه و مدیری، آتوسا. (1394). مطالعه رابطه میان رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی و میزان حس تعلق آنها در مجتمع مسکونی بلند مرتبه شهرک کوثر تهران. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا (3)،  85-94.
- پاکزاد، جهانشاه. (1388). سیر اندیشه‌ها در شهرسازی 3. تهران: انتشارات شهیدی.
- پیرنیا، محمدکریم. (1387). سبک شناسی معماری ایران. چهاردهم، تهران: انتشارات سروش دانش.
- جوان فروزنده، علی و مطلبی، قاسم. (1389). مفهوم حس تعلق به مکان و عوامل تشکیل دهنده آن. نشریه علمی-پژوهشی هویت شهر(8)، 27-37.
- رضازاده، راضیه. (1384). کاربرد علوم محیطی در فرآیند مطالعاتی طراحی شهری. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا (24)،  44-37.
- رلف، ادوارد. (1389). مکان و بی‌مکانی. ترجمه نقاصان. محمدرضا، ماندگاری. کاظم و متکی، زهیر. انتشارات آرمانشهر. چاپ اول، تهران.
- دانشپور، عبدالهادی و چرخچیان، مریم. (1386). فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات اجتماعی. نشریه علمی-پژوهشی باغ نظر(7)، 19-28.
- دانشپور، عبدالهادی، سپهری‌ مقدم، منصور و چرخچیان، مریم. (1388). تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. نشریه هنرهای زیبا (38)، 37-48.
- حسینی‌زاده. سعید و میرنژاد. سیدعلی. (1394). تبیین جایگاه مسجد جامع یزد در ایجاد حس مکان و هویت به فضای کالبدی شهر. فصلنامه مطالعات ملی (1)، 127-150.
- سرمست، بهرام و توسلی، محمدمهدی. (1389). بررسی نقش و جایگاه معیارهای اجتماعی در تحقق‌پذیری مرمت بافت‌های فرسوده شهری. نشریه علمی-پژوهشی مدیریت شهری (26)، 146-133.
- فاضلیان، سید محسن و قاسمی، محمدرضا. (1392). بررسی ویژگی‌های فضاهای اجتماعی مناسب در ایجاد حس تعلق به محله (مورد مطالعه: منطقه 2 شهرداری تهران). فصلنامه مطالعات مدیریت شهری (16).
- فلاحت، محمد صادق. (1384). نقش طرح کالبدی در حس مکان مسجد. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا (8)، 42-35.
- فلاحت، محمد صادق. (1385). حس مکان و عوامل تشکیل‌دهنده آن. نشریه علمی-پژوهشی هنرهای زیبا (26)، 66-57.
- قلعه نویی، محمود و کلانتری، مائده. (1392). بررسی تغییر نقش مسجد جامع عتیق در ساختار شهری اصفهان در گذر زمان. فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات شهر ایرانی اسلامی (11)، 60-49.
- قنبریان، عبدالحمید و جعفری، مرضیه. (1393). بررسی عوامل موثر بر ارتقا تعاملات اجتماعی در میان ساکنان محله مسکونی (نمونه موردی: محله درکه-تهران). نشریه علمی-پژوهشی انجمن معماری و شهرسازی ایران (7)، 57-64.
- نعمتی، محمد و شهلایی، علی رضا. (1394). تحول فضایی در معماری مسجد چهارایوانی نسبت به مسجد شبستانی (مطالعه موردی: مسجد جامع اصفهان)، نشریه علمی-پژوهشی هویت شهر (22)،  86-75.
- لنگ، جان. (1383). آفرینش نظریه‌های معماری (نقش علوم رفتاری در طراحی محیط) ترجمه عینی‌فر، علیرضا. تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- لینچ،کوین (1376). تئوری شکل خوب شهر. ترجمه سیدحسین بحرینی. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- Altman, I.; Setha Low. (1992). Place attachment. Plenum Press.
- Cassidy, T. (1997). Enviroment Psychology. Psychology press.
- Hidalgo, Carmona; Hernandez, Bernard. (2001). Place Attachment: Conceptual and Empirical Question. Enviroment Psychology, 273-281.
- Hummon, D. (1992). Community attechment: Local sentiment & Sence of place. Plenum.
- Shamai, S. (1991). sence of place: An Empiricial measurement. Geforum Volume)22(, 347-358.
- Steele, F. (1981). The scense of people. Boston: CBI Publishing Compony.
-URL1: Abbas Pustinduz, Retrieved 5 ,15, 2016, From mehrnews: http://www,mehrnews.com /news/1656734