نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای معماری، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 استاد، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 استاد، دانشکده عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
چکیده
نقش نور در تداعی معنا در فضاهای معماری قابل تأمل است و این مهم در معماری فضاهای مذهبی به ویژه مساجد به گونه ای درخور توجه تجلی یافته است. از دیرباز در بسیاری از مساجد و اماکن مذهبی توجه معماران و سازندگان بنا به نور و چگونگی ورود، تابش و انعکاس آن از مداخل ایجاد شده در بنا و توجه به جلوه های معنایی که با جهت دهی به نحوه ورود نور در فضای معماری انعکاس یافته اند بوده است. معمار ایرانی با نگاهی اندیشمندانه و متأثر از بینش اسلامی، نور را چون روحی بر این کالبد تابانیده است تا به آن جلوه ای معنایی ببخشد. در این پژوهش هدف آن است که نور در قرآن و تأثیری که نگاه قرآنی بر معماری ایرانی داشته است مورد بررسی قرار گیرد. فرضیه پژوهش بیان می دارد که از نمودهای برگرفته از آیات قرآن، گذر از تاریکی به نور و تقابل نور و تاریکی است که به عنوان یکی از مصادیق ارزشمند در معماری ایران مورد استفاده قرار گرفته است. روش انجام پژوهش، کیفی با رویکرد تفسیری می باشد و از روش تحلیل محتوای متن در برداشت از آیات قرآن استفاده شده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که تقابل نور و تاریکی و حضور نور و سایه (تاریکی) در معماری و هدایتگری از تاریکی به روشنایی از مفاهیم و معانی ارزشمندی است که در معماری ایرانی نمود یافته است و در تعالیم قرآنی نیز بارها و بارها به آن ها اشاره شده است و در ایجاد فضایی معنوی نقش درخور توجهی را ایفا نموده اند. نور و سایه تمثیلی از مفاهیم ارزشمند نور و ظلمت در قرآن است و هدایتگری از سایه (تاریکی) به نور علاوه بر جنبه های فیزیکی و کالبدی، از دیدگاه معنایی نیز درخور
تامل است.
کلیدواژهها
- اردلان، نادر؛ بختیار، لاله (1380). حس وحدت، ترجمه: حمید شاهرخ، اصفهان: نشر خاک.
- اکبری، فتحعلی (1387). درآمدی بر فلسفه اشراق، آبادان: نشر پرسش.
- امرایی، مهدی (1383). ارسی، پنجرههای رو به نور، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ اول.
- امین رضوی، مهدی (1377). سهروردی و مکتب اشراق، ترجمه: مجدالدین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
- ایگن، ام. دیوید؛ اولگیای، ویکتور (1389). روشنایی و نورپردازی در معماری، ترجمه: محمد طلوع خراسانیان، تهران: دایره صنعت و نشر طراح.
- بلخاری قهی، حسن (1384). مبانی عرفانی هنر و معماری اسلامی، دفتر دوم: کیمیای خیال، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی، چاپ اول.
- بورکهارت، تیتوس (1365). هنر اسلامی، زبان و بیان، ترجمه: مسعود رجبنیا، تهران: انتشارات سروش.
- بورکهارت، تیتوس (1376). «روح هنر اسلامی» در مبانی هنر معنوی، ترجمه: سیدحسین نصر، تهران: دفتر مطالعات دینی هنر، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- بورکهارت، تیتوس (1386). مبانی هنر اسلامی، ترجمه: امیر نصری، تهران: انتشارات حقیقت.
- پالاسما، یوهانی (1390). چشمان پوست، معماری و ادراکات حسی، مقدمه: استیون هال، ترجمه: رامین قدس، تهران: پرهام نقش و گنج هنر.
- پوپ، آرتور آپهام (1373). معماری ایران، ترجمه: غلامحسین صدری افشار، تهران: انتشارات فرهنگان.
- حیدری، شاهین (1388). معماری و روشنایی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- صادقی فسایی، محمد (1384). ایران ما: استان اصفهان، پیش گفتار و کنار نوشتهها: سهراب مهدوی و سیمین دهقانی، تهران: انتشارات زرین و سیمین.
- فلامکی، محمد منصور (1386). ریشهها و گرایشهای نظری معماری، تهران: نشر فضا، چاپ دوم.
- قرآن کریم، ترجمه: مهدی الهی قمشهای.
- کربن، هانری (1382). روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- کمالیزاده، طاهره (1389). مبانی حکمی هنر و زیبایی از دیدگاه شهابالدین سهروردی، تهران: فرهنگستان هنر، مؤسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
- گروتر، یورگ (1375). زیبا شناختی در معماری، ترجمه: جهانشاه پاکزاد، عبدالرضا همایون، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- مایس، پییر فون (1384). نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان، ترجمه و تعلیق: سیمون آیوازیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
- معماریان، غلامحسین (1384). سیری در مبانی نظری معماری، تهران: انتشارات سروش دانش.
- نجمآبادی، محمدحسین (1381). مسجد شیخ لطفالله و ویژگیهای آن، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.
- نصر، سیدحسین (1357). هنر و معنویت اسلامی، ترجمه: رحیم قاسمیان، تهران: نشر دفتر مطالعات دینی هنر.
- نصر، سیدحسین (1361). سه حکیم مسلمان، ترجمه: احمد آرام، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
- نور بختیار، رضا (1380). اصفهان موزه همیشه زنده، متن: احمد میر علائی، اصفهان: رضا نوربختیار، چاپ چهارم.
- نوربرگ- شولتز، کریستیان (1382). گزینهای از معماری: معنا و مکان، ترجمه: ویدا نوروز برازجانی، تهران: نشر جان جهان.
- Alexander Ch. (1979). The Timeless Way of Building, New York: Oxford university press.
- Ander GD. (1995). DayLighting Performance and Design, New York: Van Nostrand Reinhold.
- Tregenza P., Wilson M. (2011). Daylighting: Architecture and Lighting Design, London: Routledge.