نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 استادیار، دانشکده معماری و شهرسازی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 استاد، گروه معماری، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
4 استادیار، گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه سوره، تهران، ایران.
چکیده
شهر اصفهان در عصر صفوی، تجلی گاه وجوه مختلف هنر، معماری و شهرسازی بوده است. نگرش های ویژه به فعالیت های اجتماعی در این عصر سبب ایجاد فضاهای جمعی متنوعی در شهر شده بود. یکی از مهمترین این فضاها در این دوره پل های شهری هستند که به گونه ای منحصربهفرد بهعنوان بستر شکل گیری فضاهای جمعی در اصفهان در گذشته ایفای نقش کرده اند و این امر تا به امروز امتدادیافته است. این پژوهش در پی تبیین مؤلفههای تأثیرگذار بر حضور مخاطبان، در پل های ساخته شده ی عصر صفوی، بهعنوان فضاهای جمعی پویا در جامعه امروزی است. ازاینرو با انتخاب دو نمونه ی مورد مطالعه، پل های خواجو و الله وردی خان، سعی در واکاوی علل اقبال عمومی آنها و یافتن عوامل تأثیرگذار ادراکی و عملکردی پل ها است که به نیازهای معاصر پاسخگو م یباشد. نوع تحقیق در این پژوهش کیفی است و با استفاده از نظریه داده بنیان سعی در شناخت زندگی اجتماعی در زمان حال دارد. ابزار پژوهش مصاحبه است و این مصاحبه ها بر اساس سؤالات تنظیم شده بر مبنای دو حوزه ادراکی و رفتاری مخاطب در ارتباط با محیط پل و از طریق تحلیل محتوای کیفی منجر به دستیابی به نتیجه مطلوب می شود. مؤلفههای معماری تأثیرگذار در حضور افراد در این پل ها شامل 12 مؤلفه کلی در دو حوزه ادراکی و شناختی می باشد که هرکدام از چند زیر مقوله تشکیلشدهاند. پل های تاریخی اصفهان با اثربخشی بر لایه های ادراکی مخاطب (نظیر: زیباییشناسی، حافظه فردی و جمعی و خاطره انگیزی) موجب شکل گیری رفتارهای فردی و جمعی ویژه و تجلی آن در بستر فضای پلشده و نمود بارزی از فضای جمعی تاریخی و روابط اجتماعی در شهر معاصر را به منصه ی ظهور می گذارد.
کلیدواژهها
ایروانی، محمود و خداپناهی، محمد کریم(1383). روانشناسی احساس و ادراک، تهران: انتشارات سمت
پاکزاد، جهانشاه و بزرگ، حمید (1398). الفبای روانشناسی محیط برای طراحان، تهران: انتشارات آرمانشهر.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیس. (1387). سیری در هنر ایران؛ از دوران پیشازتاریخ تا امروز. تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
تاورنیه، ژان باپتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه. ترجمه ابوتراب نوری. اصفهان: انتشارات کتابخانه سنایی.
دلاواله، پیترو. (1348). سفرنامه، ترجمه شعاعالدین شفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
رفیعیان، مجتبی و خدایی، زهرا(1388). بررسی شاخصها و معیارهای موثر بر رضایتمندی شهروندان از فضاهای عمومی شهری، نشریه راهبرد، 53.
حبیبی، سید محسن. (1378). جامعه مدنی و حیات شهری. هنرهای زیبا، 7، 21-33.
ستارزاد فتحی، مانی، زارعی، مجید و هاشمپور، رحیم. (1398). ﺗﺤﻘﯿﻖ درﺑﺎرة ﻣﺒﺎدی ﻓﻀﺎﻫﺎی ﺷﻬﺮی رﻓﺘﺎرﮔﺮا و دﻣﻮﮐﺮاﺗﯿﮏ؛ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﻧﻈﺮﯾﺎت. انجمن معماری و شهرسازی، 10(18)، 61-84.
فرشاد، مهدی. (1396). تاریخ مهندسی در ایران. تهران: نشر میر ماه.
فرشید نیک، فرزانه و افهمی، رضا. (1389). پل-سکونتگاه: سیر تکامل پیوستگی کارکرد عبور و سکونت در پلهای ایران. هنرهای زیبا، 41، 66-55.
قرایی، فریبا و عینعلی، عطیه(1398). نقش ادراک محیطی در فهم و طراحی منظر فرهنگی فضاهای ورودی شهرها، مورد مطالعاتی: ورودی غربی گرگان. نشریه معماری و شهرسازی آرمان شهر، 12(27)، 145-154.
مخلصی، محمدعلی. (1379). پلهای قدیمی ایران. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
مروج تربتی، خاطره و پورنادری، حسین. (1392). بررسی تداوم سنتهای مؤثر در شکلگیری پل خواجو: بر اساس مطالعه تطبیقی پلهای تاریخی شهر اصفهان. باغ نظر، 10(27)، 70-61 .
مسعود لواسانی، منا. (1393). ردپای زندگی در شهر، مفهوم فضای جمعی در شهرهای هند. هنر و تمدن شرق، 2(6)، 42-51.
ناظمی، الهام، حبیب، فرح و ماجدی، حمید. (1394). کارکرد پل بهعنوان فضای شهری. جغرافیا و مطالعات محیطی، 4(16)، 23-34.
هاشمی، سیدمهدی. (1396). پل از منظر معماری. تهران: دانشگاه تهران.
هنرفر، لطفالله. (1350). گنجینه آثار تاریخی اصفهان. اصفهان: ثقفی.
Carr, S., Francis, M., Rivlin, L. G., & Stone, A. M. (1992). Public Space, Cambridge, Cambridge University Press.
Elo, S., & Kyngas, H. (2008). The qualitative content analysis process. Journal of Advanced Nursing, (62), 107-150.
Goodsell, C. T. (2003). The Concept of Public Space and its Democratic Manifestations, American Review of Public Administration, (33), 361- 383.
Lewika, M. (2008). Place Attachment, Place Identity, and Place Memory: Retoring the Forgotten City Past, Journal of Environment Psychology, 28(3): 209-231.
Kohn, M. (2004). Brave New Neighborhoods: The Privatization of Public Space, London, Routledge.
Lynch, K. (1960). The Image of the City, MIT Press.
Mensch, J (2007). Public space. Continental Philosophy Review, Springer Science+Business Media, (40), 31 – 47.
Ittelson, W.H.)1978(. Environmental Perception and Urban Experience, Journal of Environment and Behavior, Vol.10, No.2:193-213.
Johnson, A.,) 2009(. Visualization Techniques, Human Perception and the Built Environment, Built Environment Research Papers, Vol.2, No.2:93-103.
Tribe, M. (1974). Stadtgestaltung theorie und Praxis. Bertelsmann.
Lang, J. (1987). Creating Archtectural Theory: The role of the Behavioral Sciences in Environmental Design, Van Nostrand Reinhold.
Wilkinson, P., & Birmingham, D. (2003). Using Research Instruments: A Guide for Researchers, London, Routledge.