تجزیه و بازتولید فام‌های تشکیل‌دهنده رنگ آبی در کاشی‌کاری مساجد شیعی دوره صفوی 	با بررسی نمونه‌های موردی (مساجد علیقلی‌آقا، جامع اصفهان، شیخ لطف‌الله، امام و لنبان)

بمانیان, محمدرضا; عربعلیزاده مهابادی, علی; الفت, میلاد

doi:10.30475/isau.2018.62063

نویسندگان

¹ تربیت مدرس

² دانشگاه تربیت مدرس

³ دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال

https://doi.org/10.30475/isau.2018.62063

چکیده

درمواجهه با آثار معماری سنتی مشاهده می‌شود که توجّه ویژه‌ای به رنگ و نور در فضا و بنا‌ها می‌شده است. رنگ‌ها گاهی به صورت رنگ آمیزی، مصالح رنگی، شیشه‌های رنگی و یا کاشی‌های رنگی به کاربرده می‌شدند. اگرچه امروزه کمتر به این مقوله توجّه می‌شود امّا شناخت این بخش از معماری می‌تواند راه‌گشای استفاده‌ی مجدد از آن باشد. استفاده از کاشی در معماری قدمتی دیرینه دارد. امّا کاشی‌ها در آثار معماری کمتر موردبررسی واقع شده‌اند. از این‌ رو لازم است تا از زوایای مختلف به آن‌ها توجّه گردد که از جمله می‌توان به طیف رنگ‌ها، نقوش و ... که در آن‌ها به کار گرفته شده است، اشاره کردبا توجّه به ابعاد و گستره وسیع وجوه ابعادی، برای پژوهش در این تحقیق به مطالعه در خصوص طیف رنگ آبی (فیروزه‌ای، لاجوردی) به کار رفته در مساجد دوران صفوی پرداخته شده است و هدف ازآن شناسایی و تجزیه فام‌های به کار رفته در رنگ آبی کاشیکاری‌های این آثاربوده و راهنمایی برای انجام پژوهش‌های آتی در زمینه نحوه ارتباط رنگ‌های به کارگرفته شده در کاشی‌های ایرانی دوره صفوی و تولید رنگ دقیق آبی بکار رفته در این دوران برای مرمت مجدد آثار صفوی می‌باشد. روش تحقیق بکار گرفته شده در این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی بوده و با بررسی نمونه‌های موردی مساجد صفوی سعی در به تصویر کشیدن چگونگی تغییرات طیف رنگ آبی در آن‌ها پرداخته شده است. روش جمع‌آوری اطلاعات بصورت کتابخانه‌ای و میدانی با ابزار مشاهده و تکنیک عکسبرداری انجام گرفته است که با استفاده از تحلیل محتوای کیفی و ابزار نرم افزاریExcel 2007و Photoshop CS4به تجزیه و تحلیل اطلاعات دریافتی‌ مبادرت شده است. نتایج تحقیق حاضر حاکی از آن هستند که کم رنگ‌ترین رنگ آبی بکار رفته در کاشیکاری نمونه‌های مورد بررسی دارای مشخصات RGB، 213R=، 246G=، 222B=بوده و پر رنگ‌ترین رنگ آبی بکار رفته دارای مشخصات RGB، 17R=، 22G=، 78B=می‌باشد که برای مرمت و تولید دقیق این رنگ‌ها مطابق با کاشیکاری عصر صفوی باید این اعداد در نظر گرفته شوند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Analysis and Reproduction of Shades of Blue Color in the Tile Works of Shiite Mosques During the Safavid Period (Case Studies: Aligholi Agha, Jame Mosque of Isfahan, Sheikh Lotfollah, Imam and Lonban Mosques)

نویسندگان [English]

Mohammadreza Bemanian ¹
Ali Arabalizadeh Mahabadi ²
Milad Olfat ³

مراجع

آلن، جیمز (1383). سفالگری اسلامی، ترجمه: مهناز شنایسته‌فر، موسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.

استوار، مسیب (1391). رنگ، انتشارات رازنامه: تهران.

اسلاون، کیم (بی‌تا). نور، رنگ، طرح (رنگ شناسی).

ایتن، (بی‌تا). کتاب رنگ، ترجمه: محمد حسین، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

بمانیان، محمدرضا؛ مومنی، کوروش و سلطان‌‌زاده، حسین (1390). بررسی تطبیقی نقوش کاشیکاری دو مسجد- مدرسه چهار باغ و سید اصفهان، مجله: مطالعات تطبیقی هنر، سال اول، شماره دوم، صص. 16-1.

پرهام، سیروس (1378). کاشیکاری ایران در آسیای صغیر و امپراتوری عثمانی، مجله: نشر دانش، سال شانزدهم، شماره 3 (4)، صص. 25-28.

جمالی، شادی و مراثی، محسن (1390). مقایسه رابطه فضای مثبت و منفی در کاشیکاری مسجد امام خمینی^(ره) با مسجد و مدرسه شهید مطهری تهران، مجله: فصلنامه علمی پژوهشی نگره، شماره 18، صص. 94-83.

جوادی، شهره (بی‌تا). ظهور رنگ در تزئینات خارجی بنا (بررسی مقبره خواجه اتابک از قدیمی ترین نمونه‌های کاشی نگین در ایران)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.

جوادی، شهره (1379). قبه سبز قدیمی‌ترین نمونه کاشیکاری معرق در ایران، مجله: هنرهای زیبا، شماره 7، صص. 20-12.

دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، جلد سیزدهم، چاپ دوم از دوره جدید، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

رادی، مطهر (بی‌تا). مبانی نظری نور و رنگ در هنر اسلامی.

رهنورد، زهرا (1387). حکمت هنر اسلامی. تهران: انتشارات سمت.

زمرشیدی، حسین (1391). سیر تحول کاشیکاری در آثار معماری دوره صفویه تا امروز، مجله: مطالعات معماری ایران، شماره 2، صص. 78-65.

ساتن، تینا و ام. ولان، برید (1380).‌ هارمونی رنگ، ترجمه: مریم مدنی، انتشارات مارلیک.

سپنتا، عبدالحسین (1343). کاشیکاری در گذشته و حال، مجله وحید، شماره 13، صص. 80-73.

شیرازی‌نسب. هنگامه (1385). نقاشی و لعاب روی سفال با الهام از نقوش مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی، دانشگاه پیام نور تهران مرکز.

کاربونی، استفانو (1381). کاشی‌های ایرانی، ترجمه: مهناز شایسته‌فر، مؤسسه مطالعات هنر اسلامی، تهران.

کاشیکاری، هنر از یاد رفته‌ی ایران (اروپا در هنر کاشیکاری از ایران پیشی گرفته است)، مجله نامه اتاق بازرگانی، شماره 79، صص. 23-30.

کیانی، محمد‌یوسف (1379). پیشینه سفال و سفالگری در ایران (ویرایش دوم)، نسیم دانش، تهران.

کیانی، محمد‌یوسف؛ سلطان‌زاده، حسین و دیگران (1368). معماری ایران در دوره اسلامی(فهرست بناها)، میراث فرهنگی، تهران.

کیانی، محمد‌یوسف؛ کریمی و قوچانی (1362). مقدمه‌ای بر هنر کاشیکاری ایران، موزه رضا عباسی، تهران.

ماهرالنقش، محمود (1381). کاشی و کاربرد آن، تهران، انتشارات سمت، ص 50.

مقتدائی، علی‌اصغر (1393). شناخت و ارزیابی کاربردی هنرهای اسلامی ایران (2)، دانشگاه پیام نور.

میش مست‌نهی، مسلم و مرتضوی. محمد (1390). سیرتحول، بررسی تاریخی و طبقه بندی کاشی‌های زیرلعابی در ایران، نشریه هنر‌های زیبا - هنرهای تجسمی، شماره 46، صص. 35-46.

نادری، بقراط (1357). مختصری راجع به کاشی، پخت و انوع کاشی مشهد؛ مجله‌ی هنر و مردم، شماره 188.

نظامی عروضی سمرقندی، احمدبن عمر (1388). چهار مقاله و تعلیقات، به اهتمام دکتر محمدمعین توسط دکتر مهدخت معین، تصحیح علامه محمد قزوینی، انتشارات صدای معاصر.

نوروزی‌طلب، حمیدرضا و آل شیخ، ریحانه (1392). بررسی نقوش در کاشی‌های منتخب آستان قدس رضوی، پایان‌‌‌‌نامه کارشناسی‌ارشد، رشته ارتباط تصویری دانشگاه تهران، تهران، ایران.

نیکخواه،‌هانیه؛ خزایی، محمد؛ حاتم، غلامعلی و نیستانی، جواد (1390). بازتاب شکل‌گیری دو پدیده اجتماعی بر سفال‌های زرین فام دوره‌ی سلجوقیان؛ پیدایش طبقه متوسط و مردمی شدن هنر، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهشنامه‌ی انجمن ایرانی تاریخ، 3(9): صص. 125-107.

ویلبر، دونالدن (1363). سیر تحول کاشیکاری در معماری ایران، ترجمه: ربابه خاتون پیله فروش، مجله: کتاب ماه هنر، شماره 160 ص. 35.

هدایت،‌ هادی (1363). هنر کاشیکاری، تبلوری از ذوق و ارادت و عشق، مجله: هنر، شماره 6.

معماری و شهرسازی ایران(JIAU)

مراجع

مراجع

دوره 8، شماره 2
دی 1396
صفحه 33-47

مراجع

مراجع

دوره 8، شماره 2دی 1396صفحه 33-47

دوره 8، شماره 2
دی 1396
صفحه 33-47